მთავრობა პრეზიდენტის წინააღმდეგ – ახალი დავა უფლებამოსილებათა შესახებ და „კონსტიტუციის ნორმატიული ძალა“

„Mais c'est une expérience éternelle que tout homme qui a du pouvoir est porté à en abuser.“

Montesquieu in „De l’esprit des lois“.

“The accumulation of all powers, legislative, executive, and judiciary, in the same hands, whether of one, a few, or many, and whether hereditary, selfappointed, or elective, may justly be pronounced the very definition of tyranny.” 

― James Madison, „Federalist Papers“.

“In einem Aufklärungsprozess gibt es nur Beteiligte.” 

― Jürgen Habermas.

რამდენიმე დღის წინ საქართველოს მთავრობამ პრეზიდენტთან უფლებამოსილებების გასამიჯნად საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა.  “საქართველოს მთავრობა საკონსტიტუციო სარჩელით ითხოვს განმარტებას, საქართველოს ელჩების და დიპლომატიური წარმომადგენლობის ხელმძღვანელების დანიშვნასა და გათავისუფლებასთან დაკავშირებით, საქართველოს პრეზიდენტსა და საქართველოს მთავრობას შორის უფლებამოსილებების გამიჯვნის თაობაზე”, – აღნიშნულია მთავრობის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში. ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა რამდენად მყარია მთავრობის სამართლებრივი პოზიციები. 

ზოგადად, ხელისუფლებას და საჯარო სექტორს მიღმა მყოფ იურისტებში ფიგურირებს სტერეოტიპი, რომ სახელმწიფო არის აუცილებელი ბოროტება (რაც თანამედროვე ლიბერალური კონსტიტუციური თეორიით, არსებითად, პირიქით არის: სახელმწიფო დგას სახალხო სუვერენიტეტის იდეაზე და განპირობებულია ინდივიდთა უნივერსალური კონსენსუსით. სახელმწიფო დემოკრატიის და სამართლებრივი სახელომწიფოს პრინციპების ფარგლებში გენერირებული და ფორმირებული საერთო სახალხო ნებაა) და რომ კონსტიტუციური ორგანოები გამუდმებით ცდებიან და მათ მიმართ მხოლოდ კრიტიკა დაიშვება. მაგრამ რა ხდება თუნდაც იმ იშვიათ შემთხვევაში, თუკი რომელიმე სახელისუფლებო შტო სამართლებრივი პოლიტიკის ნიშნულებს პირიქით,  სწორი კონფიგურაციით განსაზღვრავს? ვეცდები დავის საგანი (საქმეზე – საქართველოს მთავრობა საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ) ამ ტიპის პროფესიული კომპლექსების გარეშე აღვწერო. 

საქართველოს პირველი 1921 წლის კონსტიტუცია საპარლამენტო მმართველობის ფორმას განამტკიცებდა. თითქმის 100 წლის შემდეგ 2017/18 წლის საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად საპარლამენტო რესპუბლიკას, როგორც მმართველობის ფორმას კვლავ დავუბრუნდით. საქართველოს პირველი კონსტიტუცია არ ითვალისწინებდა პრეზიდენტის ინსტიტუტს, როგორც ფენომენს. ამისაგან განსხვავებით, 1995 წლის კონსტიტუციის აქტუალური ვერსია პრეზიდენტს სახელმწიფოს მეთაურის სტატუსს ანიჭებს და ამკვიდრებს პარლამენტარიზმის პრინციპებს, ამ ინსტიტუტის (პრეზიდენტი), პრაქტიკულად, გერმანულ მოდელზე დაყრდნობით. ამ კონტექსტში, ანგარიშგასაწევია ანალოგიური გერმანული კონსტიტუციური თეორია, რომლებიც პრეზიდენტის აღმასრულებელ ხელისუფლებასთან ურთიერთობის საკითხებს უკავშირდება და განსაზღვრავს. 

1862 წლის 16 აპრილს ბერლინში ფერდინანდ ლასალი წარსდგა მოხსენებით, კონსტიტუციის რაობის, მისი ყოფითი არსის შესახებ. საკონსტიტუციო საკითხები, მისი ძირითადი თეზის შესაბამისად, მათივე ეტიმოლოგიური წარმომავლობის გათვალისწინებით, წარმოადგენენ, უპირველესად, არა სამართლებრივ, არამედ ძალაუფლებრივ საკითხებს. პოლიტიკური ლიბერალიზმის პრინციპების შესაბამისად, კონსტიტუცია სახელმწიფოს სოციუმს  უქვემდებარებს. ამ თვალსაზრისით, საზოგადოების საერთო ნება (volonté générale) უშუალოდ განაპირობებს სახელმწიფო და სამართლებრივი წესრიგის ნორმატიულ შემადგენლობას (რუსო). ამ კონტექტსში, საერთო პოლიტიკური ნების ფორმირებისათვის აუცილებელია ინდივიდებს შორის ინტერაქცია, პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მათი უშუალო ჩართულობა და თანამონაწილეობა (იხ. ჰაბერმასისეული დელიბერატიული დემოკრატიის თეზა).  ამ თვალსაზრისით, ჰაბერმასი ცდილობს ლიბერალური და რესპუბლიკანური დემოკრატიების სინთეზირებას („das Modell der liberalen und republikanischen Demokratie in sich vereinen zu können, ohne die Nachteile dieser Demokratietypen an sich zu haben“).

კონსტიტუცია არის როგორც საფუძველი, ასევე ზღვარი სახელმწიფო ხელისუფლების საქმიანობისა. კონსტიტუციები განსაზღვრავენ სახელმწიფო ხელისუფლების მოქმედების მასშტაბებს და წარმოადგენენ ხელისუფლებისვე ლეგიტიმაციის წინაპირობას. 

კონსტიტუციები განსაზღვრავენ სახელმწიფოს მიზნებს, არქივირებენ კონსტიტუირებადი საზოგადოების კოლექტიურ მეხსიერებას (ჰერდეგენი) და ლეგიტიმირებენ სახელმწიფოს იდეას კონკრეტულ იდეალებზე აპელირებებით. მაგ., ევროპული კავშირის შესახებ ხელშეკრულების მე-2 მუხლი განსაზღვრავს კავშირის არსებით ღირებულებრივ სპექტრს და ამავე ხელშეკრულების მე-7 მუხლით ითვალისწინებს ხელშეკრულების დარღვევის პროცედურებს ამ ღირებულებების ხელყოფის შემთხვევაში. ეს პროცედურა წარმატებით იქნა გამოყენებული ევროპული კომისიის მიერ პოლონეთთან მიმართებით, რომელსაც ბრალი დაედო სასამართლო სისტემის პოლიტიკური გავლენების ქვეშ მოქცევაში და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ხელყოფაში (ახალი მოსამართლეების დანიშვნა მოსამართლეთა ზოგადი ვადის შემცირების შემდეგ). 

ერთმანეთისაგან განსხვავდება კონსტიტუციის ტექსტი და მისი განხორციელების ხარისხი სინამდვილეში. კონსტიტუციის იდეა და მისი ნორმატიულობა ამ ორი ფაქტორის ურთიერთგავლენით განისაზღვრება. კონსტიტუცია არის „დემოკრატიის  მეხსიერება“ (კირხჰოფი) რაც უფრო ახლოსაა კონსტიტუციის ტექსტი და მისი განხორციელების ხარისხი ერთმანეთთან, მით უფრო მაღალია კონსტიტიციური კულტურა. კონსტიტუცია არის ყოველი შესაბამისი ქვეყნისათვის იმანენტური ფაქტობრივი ძალაუფლებრივი კატეგორიების ანარეკლი და ამ კატეგორიიების ერთიანი, კრებითი სახე (კონრად ჰესე). 

კონსტიტუციური სახელმწიფოს ტიპი ცოცხალია და  წარმოდგენილია არაერთი ისეთი ავტორის ნაშრომებში, როგორებიც არიან: ჯონ ლოკი და შარლ-ლუი მონტესკიე, ჟან-ჟაკ-რუსო და იმანუელ კანტი.

კონსტიტუციის და სახელმწიფო ძალაუფლების ლეგიტიმაციის იდეა უშუალო კავშირშია სამართლიანობის პრინციპთან. 

“და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოანე 8:32). ჭეშმარიტებისა (სიმართლის) და სამართლიანობის იდეის ურთიერთმიმართების საკითხი დღემდე კვლევის საგანია სამართლის ფილოსოფიაში. თანამედროვე კონსტიტუციური თეორია სეკულარიზირებულია, არ აპელირებს ჭეშმარიტების იდეაზე და პროცედურული სამართლიანობის სტანდარტს აღიარებს (აღიარებულია სამართლიან გადაწყვეტილებად მხოლოდ ის, რაც მკვირდება დემოკრატიული პროცედურების უზრუნველყოფის შედეგად). საინტერესოა, როგორია ის უნივერსალური სტანდარტი, რომელიც სახელმწიფოს ლეგიტიმატორულ საფუძვლებს განსაზღვრავს და ინდივიდუალურ თავისუფლებებზე, შესაბამისად, საზოგადოებრივი ხელშეკრულების (კონსტრაქტუალიზმი) იდეაზე დაყრდნობით სახელმწიფო ხელისუფლების ნორმატიულ ჩარჩოებში მოქცევას ცდილობს. კონსტიტუციონალიზმი სწორედ ამ მიზნობრივი შემადგენლობების გათვალისწინებით ძალაუფლებრივ საკითხებს იკვლევს და დღემდე ცდილობს განსაზღვროს ის უნივერსალური საზომები, რომლებიც პოლიტიკის და სამართლის ურთიერთგანპირობებულობის იდეის გათვალისწინებით, პოლიტიკური წესრიგის სამართლებრივ რეგლამენტაციას ახდენს, კონსტიტუციის სახით, თავის მხრივ რომელიც უკვე a priori საზოგადოებრივი ხელშეკრულებაა (სოციალური კონტრაქტი). ეს უნივერსალისტური კონცეფცია დღემდე კვლევითი სფეროა თანამედროვე კონსტიტუციონალიზმისა და თანადროულ რეალობაში დემოკრატიის და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპების ურთიერთქმედებით განისაზღვრება. კორექტივი ამ უკანასკნელში შეაქვს, თავის მხრივ, სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს, რომელიც სოციალური ეთიკის სახით ეკონომიკური თავისუფლების რეგულატორულ ფუნქციად აღიქმება. და ხარისხი, თუ რა დოზით სოციალური უნდა იყოს სახელმწიფო, პოლიტიკური გემოვნების საკითხია. ამ თვალსაზრისით, არსებობს სავალდებულო ეთიკური მინიმუმის გათვალისწინების აუცილებლობა სოციალურ კონტექსტში, რომელიც ღირსების ხელშეუვალობის პრინციპის კონცეფციას უკავშირდება და უკვე სხვა სახის სამართლებრივ დებატებთან ასოცირდება. 

ცნება „კონსტიტუციონალიზმი“ მოიცავს მოდელების ვრცელ სპექტრს, რომელიც უკავშირდება სახელმწიფოს ლეგიტიმაციის წყაროდ ხალხის პოლიტიკური თვითგამორკვევის უფლების აღქმისა და ძალაუფლების კონსტიტუციურ ჩარჩოებში განხორციელების იდეას. კონსტიტუციონალიზმი მოიცავს არსებით წესებს და კულტურულ იდენტობას, ასევე, უკავშირდება თვითაღქმას ყოველი პოლიტიკური საზოგადოებისას.

„კონსტიტუციის ნორმატიული ძალა” – ასე აღიქვამს ცნობილი გერმანელი კონსტიტუციის თეორეტიკოსი კონრად ჰესე კონსტიტუციის იმ ღირებულებრივ სპექტრს, რომელიც მისივე ნორმატიულობის ხარიხს განაპირობებს. ამ ჯერარსულ-ნორმატიული წესრიგის კლასიფიკატორია ე.წ. ძირითადი ნორმა (კელზენი), რომელიც შეიძლება აღქმულ იქნეს როგორც ფიქცია, შეთანხმება უნივერსალურ ღირებულებრივ ბირთვზე კონსტიტუციისა, რომელიც მისსავე არსს განსაზღვრავს. ამ კონტექსტში, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი (მონტესკიე) ერთ-ერთი იმ წინაპირობათაგანია, თავის მხრივ რომელიც საფუძვლად უდევს კონსტიტუციის ღირებულებრივ-ნორმატიულ შემადგენლობას (სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი), მისი სტრუქტურული ფუნქციონირების (დემოკრატიის პრინციპი) სტილისტიკას. 

შესაბამისად, ძალაუფლების განხორციელებისას პოლიტიკური პროცესების როგორც ინსპირაცია, ასევე, შედეგი მისივე ზღვარი – სამართალი და აშშ-ის პირველი კონსტიტუციის შემუშავებიდან უკვე შესაბამისი კონსტიტუციური ჩარჩო – კონსტიტუციაა, თავის მხრივ რომელიც დამფუძნებელი ხელისუფლების – Pouvoir constituant (constituent power, verfassungsgebende Gewalt) და იგივე „დაფუძნებული“ ანუ კონსტიტუირებული ხელისუფლების – Pouvoir constitué  (Constituted power, konstituierte oder verfasste Gewalt) ურთიერთქმედების (იხ. Emmanuel Joseph Sieyès-ის 1789 წლის პამფლეტი: Qu’est-ce que le tiers-état?) აღმწერი ნორმატიული კონსტრუქტია. 

სახელმწიფოს ცნების წინაპირობა პოლიტიკის ცნებაა. სახელმწიფო წარმოადგენს ხალხის პოლიტიკურ სტატუსს (კარლ შმიტი). შესაბამისად, საკონსტიტუციო სამართალი არის „პოლიტიკური სამართალი“ (ჟოსეფ ისენზეე). ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუციის ინტერპრეტაციის/განმარტების პროცესი სრულად ვერ იქნება დაცლილი პოლიტიკური კონტექსტისაგან. 

ზოგადად, კონსტიტუციის ღირებულებრივ ბირთვს წარმოადგენს არსებითად ღვთის ხატებისა და მსგავსების  (ებრ.: צֶלֶם אֱלֹהִים, ლათ.: imago dei) შესახებ კონცეფციაზე დაყრდნობით ჩამოყალიბებული ღირსების ხელშეუვალობის პრინციპი და პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. პირველი კორექტირებს მეორეს და ორივე ერთად ყველა ტიპის ძირითადი უფლების საფუძველია. თანამედროვე კონსტიტუციონალიზმი სეკულარიზმის პრინციპს აღიარებს, შესაბამისად, ის აღიარებს და აღიქვამს ღირსების ცნებას ამქვეყნიურ ურთიერთობებში. რელიგია კონსტიტუციისთვის, როგორც ასეთი, თემატური არ არის. რაც, რაც არ უნდა უცნაური იყოს, არ გამორიცხავს კონსტიტუციის მიერ სეკულარული საფუძვლების გათვალისწინებით, ისეთ ეთიკურ სტანდარტებზე გადაწვდომას, რასაც არ აქვს ამქვეყნიური საფუძვლები და თავისი არსით, ზეპოზიტიურია. 

აბსოლუტიზმის ეპოქაში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროდ მონარქი მიიჩნეოდა. განმანათლებლობის საწყის ეტაპზე თანასწორობის იდეამ გაიმარჯვა შემდეგ კონტექსტში: ღვთის მიერ შექმნილი სამყარო აღქმულ იქნა ყველასთვის თანაბრად განკუთვნილად და შესაბამისად, აბსოლუტური სამეფო ძალაუფლება ქრისტიანული თვალთახედვითაც მიუღებელ მოვლენად იქნა მიჩნეული (თუ არ ვცდები, ეს კონცეფცია ჯონ ლოკს ეკუთვნის). Liberté, égalité, fraternité – საფრანგეთის რესპუბლიკის ეს ოფიციალური დევიზი დღემდე ამ იდეას განასახიერებს სახალხო სუვერენიტეტის კონცეფციის ამ აღქმაზე აპელირებით. 

შესაბამისად, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი ის უნივერსალური საბაზისო კრიტერიუმია, რომელიც თანამედროვე კონსტიტუციონალიზმის მოთხოვნების გათვალისწინებით წარმოადგენს აუცილებელ მინიმუმს სახელმწიფო ხელისუფლების იმ ღირებულებების გათვალისწინებით ფუნქციონირებისათვის, რომელსაც აღიარებს, შესაბამისად, მოქმედი კონსტიტუცია, როგორც სოციალური კონტრაქტი (საზოგადოებრივი ხელშეკრულება). ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია როგორია საქართველოს მოქმედი 1995 წლის კონსტიტუციის თანამედროვე ვერსიის შინაარსი და ის სამართლებრივი ფორმატი („ნორმატიული ძალა“, კონრად ჰესე), რომელიც საქართველოს მთავრობისა და პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს განასხვავებს, აბალანსებს და განსაზღვრავს.  

ამ რეალობის გათვალისწინებით, კონსტიტუციის კონკრეტული ფორმატი რიგ შემთხვევაში ე.წ. მუდმივობის გარანტიით არის დაცული, მაგ. საფრანგეთის (რესპუბლიკანიზმის უცვლელობის პრინციპი), გერმანიის (კონსტიტუციის არსებითი პრინციპების და ძირითადი უფლებების კატალოგის უცვლელობის პრინციპი) შემთხვევაში. 

ზოგადად, აღსანიშნავია ფრანგი განმანათლებლების იდეების გავლენა მსოფლიოს პირველი, აშშ-ის კონსტიტუციის შემუშავების პროცესზე. საფრანგეთის 1789 წლის რევოლუციამ ბევრ საინტერესო მოვლენას, მათ შორის, კონსტიტუციონალიზმის განვითარებას დაუდო საფუძველი. საინტერესოა, რომ საქართველოს პირველი, 1921 წლის კონსტიტუციის შემუშავებისას გათვალისწინებულ იქნა არა მხოლოდ ფრანგული, არამედ ზოგადად, ევროპული და აშშ-ის გამოცდილებაც. 

საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციამ პირველად აღიარა საპარლამენტო რესპუბლიკის სტანდარტი ქართული კონსტიტუციონალიზმის ისტორიაში. 1995 წელს საქართველოს დამოუკიდებელმა რესპუბლიკამ ახალი კონსტიტუცია მიიღო, რომელმაც აშშ-ის კონსტიტუციის გავლენით მმართველობის ფორმად საპრეზიდენტო რესპუბლიკა დაამკვიდრა. ეს უკანასკნელი სამი საკონსტიტუციო რეფორმის ფარგლებში შეიცვალა: 2004 წელს საფრანგეთის მეხუთე რესპუბლიკის ანუ დე გოლისეული 1958 წლის კონსტიტუციის გავლენით ე.წ. ნახევრადსაპრეზიდენტო რესპუბლიკა დამკვიდრდა, თუმცა, სამწუხაროდ, მნიშვნელოვანი ხარვეზებით; 2010 წელს კიდევ ერთი ნაბიჯი გადაიდგა საპარლამენტო რესპუბლიკისაკენ – თუმცა, კვლავ პრობლემატური რჩებოდა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის კონსტიტუციური შემადგენლობა. ბოლო საკონსტიტუციო რეფორმა 2017/18 წლებში ჩატარდა, რომლის ფარგლებშიც ფუნდამენტურად შეიცვალა 1995 წლის კონსტიტუცია. ზოგადად, საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის პირველ – 1921 წლის და საქართველოს სსრ-ის საბჭოთა კონსტიტუციების (მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციით მისი შემადგენლობა მხოლოდ პირველი კონსტიტუციის სამართლებრივ-პოლიტიკურ მემკვიდრეობას ეყრდნობა და მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო არ არის საბჭოთა კავშირის სამართალმემკვიდრე), აგრეთვე, 1995 წლის კონსტიტუციის სამივე რეფორმის/მოდიფიკაციის გათვალისწინებით, 1921 წლის კონსტიტუცია თავისი არსით და ლეგიტიმაციის ხარისხით უსწრებს 1995 წლის კონსტიტუციას, მაგრამ 2017/18 წლის საკონსტიტუციო რეფორმა იყო  პოლიტიკურ-სამართლებრივი პროცესი, რომელმაც მოგვცა 1995 წლის კონსტიტუციის საუკეთესო ნორმატიული ვერსია და აუცილებელია აღინიშნოს ეს. სხვა ტიპის დებატების საგანია ლეგიტიმატორულ საფუძვლებზე დავა ამავე საკონსტიტუციო რეფორმის შესახებ, რომლის ფარგლებში ოპოზიცია გამოეთიშა კონსტიტუციის ცვლილებების პროცესს და საკონსტიტუციო რეფორმა მხოლოდ ერთმა პოლიტიკურმა ძალამ შეიმუშავა. 

საქართველო სადღეისოდ საპარლამენტო რესპუბლიკაა, რომლის ფარგლებში პრეზიდენტი მხოლოდ სახელმწიფოს მეთაურია და არ წარმოადგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების/მთავრობის მეთაურს. შესაბამისად, პრეზიდენტი არ არის, აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტექსტში, პოლიტიკური პროცესების წარმმართველი და მასზე პასუხისმგებლობის მქონე პოლიტიკური თანამდებობის პირი. მისი ფუნქციები პარტიათა პროგრამული ხედვების მიმართ ნეიტრალურია და არსებითად, თავადაც ნეიტრალური არბიტრის როლშია ხელისუფლების სამივე შტოს ურთიერთქმედების გათვალისწინებით. საშინაო და საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვან მიმართულებებს განსაზღვრავს საკანონმდებლო ხელისუფლება და წარმართავს/ახორციელებს აღმასრულებელი ხელისუფლება. პრეზიდენტი, ამ თვალსაზრისით, მხოლოდ ე.წ. ცერემონიალური უფლებამოსილებებით არის აღჭურვილი საქართველოში, კლასიკური პარლამენტარიზმისათვის დამახასიათებელი კონსტიტუციური სტანდარტების გათვალისწინებით.  შესაბამისად, ნებისმიერი აქტივობა საქართველოს პრეზიდენტისა საგარეო პოლიტიკურ ფლანგზე შეთანხმებული უნდა იყოს საქართველოს მთავრობასთან. 

რაც შეეხება, ამ კონტექსტში, საქართველოს მთავრობასა და პრეზიდენტს შორის ახალ დავას უფლებამოსილებათა (კომპეტენციათა) შესახებ: რაც არ უნდა უცნაური იყოს, საქართველოს მთავრობის სამართლებრივი პოზიციები, ამ შემთხვევაში, უფრო მყარია. 

სადავოა, არსებითად, შემდეგი ორი საკითხი:

• აქვს თუ არა პრეზიდენტს დისკრეცია განაცხადოს უარი მთავრობის მიერ წარდგენილი ელჩის თუ დიპლომატიური წარმომადგენლის დანიშვნაზე;
• უფლებამოსილებები საგარეო პოლიტიკის სფეროში: რამდენად თავსებადია კონსტიტუციასთან მთავრობასთან წინასწარი კონსულტაციის გარეშე დაგეგმილი ვიზიტები საზღვარგარეთ.

ამ კონტექსტში, ხაზგასასმელია რამდენიმე სამართლებრივი ნიუანსი:

პასუხი კითხვაზე, აქვს თუ არა პრეზიდენტს დისკრეცია განაცხადოს უარი მთავრობის მიერ წარდგენილი ელჩის თუ დიპლომატიური წარმომადგენლის დანიშვნაზე, არის შემდეგი: დისკრეცია პრეზიდენტს თითქმის არ აქვს, კერძოდ, აქვს მხოლოდ ძალიან იშვიათად (მხოლოდ სამართლებრივ კონტექსტში). აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი აშკარად დარღვეულია რაიმე ტიპის ფორმალური წინაპირობები და სახეზეა მოქმედი კანონმდებლობის უხეში და ღია დარღვევა (აქვს მხოლოდ სამართლებრივი დისკრეცია). რაიმე ტიპის პოლიტიკური მიზეზით უარის თქმის შესაძლებლობა (პოლიტიკური დისკრეცია), ამ კონტექსტში, პრეზიდენტს არ გააჩნია. რადგან მთავრობა წარმართავს სრულად ამ პროცესის პოლიტიკურ ნაწილს, საპარლამენტო რესპუბლიკის ფორმატის გათვალისწინებით. საქართველოს პრეზიდენტი არის სახელმწიფოს მეთაური, თუმცა, არ არის მმართველი მეთაური და არ არის პასუხისმგებელი პოლიტიკაზე. პრეზიდენტს არ აქვს უფლებამოსილება დამოუკიდებლად ჩამოაყალიბოს საგარეო პოლიტიკა, შემოიფარგლება ამისთვის პასუხისმგებელი სახელმწიფო ორგანოების მიერ ჩამოყალიბებული სახელმწიფოს ნების მხოლოდ განხორციელებით.

რაც შეხება საგარეო პოლიტიკას: საპარლამენტო რესპუბლიკის კონსტიტუციური ჩარჩოს გათვალისწინებით, საგარეო პოლიტიკის სფეროში აქტივობები პრეზიდენტმა აუცილებლად უნდა შეუთანხმოს მთავრობას. და თუ ეს ასე არ არის, კონსტიტუცია დარღვეულია… 

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, გასათვალისწინებელია უკრაინის თემაზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ განხორციელებული საგარეო-პოლიტიკური აქტივობების განსაკუთრებული მნიშვნელობა საქართველოსათვის და ქვენის ინტერესებისათვის (იხ. კონსტიტუციის 78-ე მუხლი). რაც შესაძლოა პოლიტიკურად (და არა სამართლებრივად) აბალანსებდეს კონსტიტუციური პროცედურების დარღვევის ფაქტს. თუმცა, ამ კონტექსტში, კონსტიტუციის 78-ე მუხლი არ გულისხმობს იმ სამართლებრივი სტანდარტების უგულვებელყოფას, რომელსაც პარლამენტარიზმის პრინციპების ამღიარებელი კონსტიტუციის თანამედროვე ვერსია განსაზღვრავს. 78-ე მუხლი მხოლოდ განსაზღვრავს, რომ მიღწეულ იქნეს მაქსიმალური პოლიტიკური ძალისხმევა კონსტიტუციური ორგანოების მიერ, მათ ხელთ არსებული სამართლებრივი უფლებამოსილებების ფარგლებში… 

შესაბამისად, სამომავლოდ კოორდინირება პრეზიდენტის საგარეო პოლიტიკური აქტივობებისა მთავრობასთან აუცილებელია და ამ თვალსაზრისით, ერთმნიშვნელოვნად უნდა დამკვიდრდეს ერთგვაროვანი სტანდარტი, რომელიც საპარლამენტო რესპუბლიკის კონსტიტუციურ ჩარჩოს შესაბამება. დარწმუნებული ვარ საქართველოს პრეზიდენტი ამ სტანდარტის დამკვიდრებას შეძლებს. 

ზოგადად, თანამედროვე გერმანული კონსტიტუციური თეორიის გათვალისწინებითაც სწორედ ისე რეგულირდება ეს საკითხები, როგორც საქართველოს მაგალითზე აღვწერე. გერმანიის ფედერაციაც საპარლამენტო რესპუბლიკაა და ყოველმა სტუდენტმა იურიდიული ფაკულტეტისამ გერმანიაში (რამდენიმე დღის წინ ამ უკანასკნელთ განგებ სწორედ ამ თემაზე ვესაუბრებოდი) იცის, რომ პოლიტიკური დისკრეცია პრეზიდენტს მნიშვნელოვანი თანამდებობის პირების დანიშვნისას და საგარეო პოლიტიკის ფარგლებში აქტივობებისას არ გააჩნია. შესაბამისად, აბსოლუტურად ლოგიკურია და გასაგებია გერმანიაში განათლებამიღებული კონსტიტუციონალისტების პოზიცია, რომელიც, ამ შემთხვევაში, ჩემი გათვალისწინებითაც მოსარჩელის პოზიციებს ემთხვევა. 

კონსტიტუციის განმარტებისას მხედველობაში მიიღება კანონმდებლის პოლიტიკური ნება და ეს უკანასკნელი, ამ შემთხვევაში, უკანასკნელი საკონსტიტუციო რეფორმის გათვალისწინებით, საპარლამენტო რესპუბლიკის სტანდარტზე მიუთითებს და შესაბამისად, არსებითად იგივე მოდელი ფუნქციონირებს საქართველოში მმართველობის ფორმისა, როგორც გერმანიის ფედერაციაში. ამ თვალსაზრისით, არ შეიძლება გერმანული კონსტიტუციური თეორიის უგულვებელყოფა, რომელიც არსებითად, იგივე სტანდარტს აფუძნებს პრეზიდენტის სტატუსის გათვალისწინებით, როგორც მისი ანალოგიური ქართული კონსტიტუციური ნორმები განსაზღვრავენ. 

გერმანიაში პრეზიდენტი მაგ. 1919 წლის ვაიმარის რესპუბლიკის კონსტიტუციის დროს კონსტიტუციური წესრიგის გარანტად და „კონსტიტუციის მცველად“ („Hüter der Verfassung“) აღიქმებოდა. 1949 წლის გერმანული ფედერალური ძირითადი კანონის შესაბამისად, რომლითაც დამკვიდრდა საპარლამენტო რესპუბლიკის მმართველობის ფორმა, მოხდა „სახელმწიფო მმართველობის პარლამენტარიზაცია“ (პეტერ ბადურა). შესაბამისად, ძალაუფლების ცენტრი გახდა პარლამენტი და საგარეო პოლიტიკის წარმმართველი რგოლი პარლამენტთან (რომელიც განსაზღვრავს საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს) ერთად არის მთავრობა (რომელიც აღასრულებს იგივეს). პრეზიდენტი საპარლამენტო რესპუბლიკაში, არსებითად, მხოლოდ ცერემონიალურ უფლებამოსილებებს ფლობს და გააჩნია, დავის საგნის გათვალისწინებით, მხოლოდ და მხოლოდ, სამართლებრივი დისკრეცია მაღალი თანამდებობის პირებისა და დიპლომატების დანიშვნის კონტექსტში. 

როგორც  Emmanuel Joseph Sieyès-ის 1789 წლის პამფლეტშია (უკვე მეორედ ვახსენებ. იხ: Emmanuel Joseph Sieyès, Qu’est-ce que le tiers-état?): “Dans chaque partie, la constitution n’est pas l’ouvrage du pouvoir constitué, mais du pouvoir constituant”. კონსტიტუცია არის დამფუძნებელი ხელისუფლების და არა უკვე კონსტიტუირებული ხელისუფლების შემოქმედება. შესაბამისად, პოლიტიკური ნება 1995 წლის კონსტიტუციის მოქმედი ვერსიისა უკავშირდება საპარლამენტო რესპუბლიკის სტანდარტის დამკვიდრებას, რომლის ფარგლებში პრეზიდენტი პარტიულად ნეიტრალური არბიტრია, წარმოადგენს მხოლოდ სახელმწიფოს მეთაურს და ფლობს, როგორც შიდა ისე საგარეო პოლიტიკურ საკითხებში პოლიტიკური პროცესების მხოლოდ განხორციელების და არა დამოუკიდებლად წარმართვის უფლებამოსილებებს. მას აქვს გარკვეული სარეზერვო ფუნქციები, რომლის ფარგლებში დამოუკიდებელია (პარლამენტის დათხოვნა, მსჯავრდებულთა შეწყალების საკითხი და სხვ.), მაგრამ ეს არ გულისხმობს არცერთ შემთხვევაში პოლიტიკური დისკრეციის არსებობას როგორც დიპლომატების დანიშვნის, აგრეთვე, საგარეო პოლიტიკის წარმართვის კონტექსტში. 

მიუხედავად იმისა, რომ 1921 წლის კონსტიტუციიდანვე საქართველოში უკვე საპარლამენტო რესპუბლიკის ფორმატი დამკვიდრდა, 2017/18 წლის რეფორმამდე ეს მოდელი საქართველოში პრაქტიკულად არ ფუნქციონირებდა და ლოგიკურია, რთულია იმ ნიუანსებში თვითგამორკვევა, რომელიც ნახევრადსაპრეზიდენტო და საპრეზიდენტო რესპუბლიკის მმართველობის ფორმას შეჩვეულ საქართველოს უწევს. თუმცა, დროთა განმავლობაში ეს პოლიტიკური პროცესი  (პრეზიდენტის და მთავრობის ურთიერთობისა) დაიხვეწება და მსგავსი საკითხები, დიდი იმედი მაქვს, აღარ იქნება დავის საგანი. 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ დავის განხილვისას მნიშვნელოვანი პოლიტიკურ-სამართლებრივი სტანდარტების განმარტება მოუწევს და აგრეთვე, დიდი იმედი მაქვს გაითვალისწინებს ანალოგიურ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ დოგმატიკას გერმანული  პარლამენტარიზმის გათვალისწინებით, რომლის შესაბამისად პრეზიდენტი სწორედ იმ უფლებამოსილებებს ფლობს და იმგვარი ფორმატით, რაც უკვე ამავე ბლოგით, მისი შეზღუდული ფორმატის გათვალისწინებით, აღწერილია. 

ზოგადად, ხშირია დავა ქართველ კონსტიტუციონალისტებს შორის იმ საკითხთან დაკავშირებით, თუ რამდენად აუცილებელი იყო ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე საპარლამენტო რესპუბლიკის მმართველობის ფორმატზე გადასვლა ერთპალატიანი პარლამენტის პირობებში. ერთპალატიანი პარლამენტის პირობებში საპარლამენტო რესპუბლიკის არსებობა, თანამედროვე კონსტიტუციონალიზმის მოთხოვნების გათვალისწინებით, სერიოზულად პრობლემატურია, მაგრამ რადგან აქტუალურ დროში ეს გათვალისწინებულია მხოლოდ დროებით – ვიდრე არ აღსდგება ტერიტორიული მთლიანობა, შესაძლებელია და არ მიმაჩნია განსაკუთრებულ პოლიტიკურ შეცდომად. 

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით უნდა ითქვას, რომ ახალი დავა უფლებამოსილებათა (კომპეტენციათა) შესახებ მნიშვნელოვანი სტიმული იქნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის განმარტოს საპარლამენტო მმართველობის ფორმის აქტუალური ქართული მოდელი, პოლიტიკურ ინსტიტუციათა ურთიერთობის სტანდარტები და აღწეროს პრეზიდენტის ის ფუნქციები, რომელიც პარლამენტარიზმის რესპუბლიკანურ მმართველობის ფორმაში ფუნქციონირების კონტექსტის და დავის საგნის გათვალისწინებით, მხოლოდ და მხოლოდ, ცერემონიალურია და უკავშირდება საგარეო პოლიტიკის არა დამოუკიდებლად ფორმირებისა და  წარმართვის, არამედ მისი მხოლოდ განხორციელების უფლებამოსილებას. კონსტიტუციიის ნორმატიულობის ხარისხი იზრდება მისი პრაქტიკაში განხორციელების ხარისხის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლო, ამ შემთხვევაში, როგორც pouvoir neutre დგას კონსტიტუციის არა მხოლოდ არსებითი პრინციპების და მისით გათვალისწინებული მმართველობის ფორმის, არამედ, გარკვეული დოზით, ზოგადად სახელმწიფო ძალაუფლების ლეგიტიმატორული საფუძვლების განმარტების აუცილებლობის წინაშეც იმ ღირებულებრივი ბირთვის უცვლელობის (ჩემი მოსაზრებით, კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი გარკვეული დოზით იმპლიცირებს ე.წ. მუდმივობის ფორმულას) ფონზე, რომელსაც ეს უკანასკნელი აღიარებს. და დიდი იმედი მაქვს, სასამართლო ამ გამოწვევას სათანადო და დროული გადაწყვეტილების სახით ღირსეულად პასუხად აქცევს.